Krioprezervacija – zamrzavanje polnih ćelija

Zamrzavanje polnih ćelija je proces koji uključuje hormonalnu stimulaciju jajnika, praćenu transvaginalnim pronalaženjem i naknadnim zamrzavanjem i skladištenjem održivih jajnih ćelija žene. Iako se zamrzavanje jajnih ćelija može dogoditi pomoću protokola za sporo zamrzavanje ili vitrifikaciju (brzo zamrzavanje), nove tehnologije su povećale šanse preživljavanja polnih ćelija nakon odmrzavanja i poboljšale stopu trudnoće za 1,5 i metoda je koju preporučuju relevantna profesionalna svjetska medicinska udruženja. Vitrifikacija uključuje upotrebu krioprotektora i ultrabrzo hlađenje u nastojanju da zaledi ćeliju kako bi se izbjeglo stvaranje ledenih kristala. Smjernice za praksu ASRM – SART procjenjuju da je stopa preživljavanja jajnih ćelija nakon vitrifikacije i odmrzavanja 90% –97%, stope oplodnje 71% –79% i implantacije 17% –41%. Klinička stopa trudnoće po vitrifikovanom i odmrznutim polnim ćelijama je 4,5% –12% . Međutim, treba napomenuti da ovi podaci uglavnom potiču iz polnih ćelija dobijenih od žena mlađih od 30 godina. Kliničke stope trudnoće opadaju sa povećanjem starosti majki u vrijeme zamrzavanja. Štaviše, ASRM procjenjuje da stopa nataliteta iznosi 2% -12% za žene mlađe od 38 godina. Studije koje ispituju stope uspjeha socijalnog zamrzavanja jajnih ćelija ostaju ograničene, a zamrzavanje polnih ćelija ne garantuje uspješnu trudnoću ili živorođenje.

Zamrzavanje polnih ćelija koristi se od kasnih 1990-ih za očuvanje plodnosti za mlade žene sa kancerom, kojima prijeti sterilitet kao rezultat kancera ili njegovog liječenja. Socijalno zamrzavanje polnih ćelija obično se nudi ženama mlađim od 38 godina koje žele da kasnije sačuvaju mogućnost rađanja zdrave genetski srodne djece.

Socijalno zamrzavanje jajnih ćelija, praćeno vantjelesnom oplodnjom (IVF) i prenošenjem embriona, nudi dvije važne prednosti ženama koje planiraju da zatrudne u poodmakloj dobi: pruža im mogućnost da postanu genetski roditelj koristeći njihova smrznuto odmrznuta jajašca i smanjuje rizik od rađanja djece sa hromozomskim abnormalnostima povezanim sa aneuploidijom jajnika. Pored toga, za žene koje nemaju partnera ili za žene koje se moralno brinu o statusu embriona u razvoju, zamrzavanje polnih ćelija može biti poželjnija alternativa zamrzavanje embriona.

U Crnoj Gori se u 6 klinika za IVF vrši krioprezervacija. Član 14, Zakona o liječenju neplodnosti asistiranim reproduktivnim tehnologijama, utvrđuje kada, prema iskustvima biomedicinskih dostinuća nema mogućnosti za začeće korišćenjem polnih ćelija bračnih, vanbračnih supružnika ili ako su drugi načini liječenja neplodnosti primjenom postupka ART-a bili neuspješni, odnosno ako je to potrebno za spriječavanje prenosa teške nasledne bolesti, za liječenje primjenom postupka ART-a mogu se upotrijebiti polne ćelije dotatora ili donatorke. Član 16, zabranjeno je davati ili primati naknadu ili bilo kakvu drugu korist za poklonjene polne ćelije. Zabranjeno je posredovanje u poklanjanju polnih ćelija, oglašavanje ponude i potrebe za polnim ćelijama u medijima ili na bilo kojem drugom nosiocu oglasne poruke, osim u ovlašćenoj zdravstvenoj ustanovi u okviru pravila medicinske struke. Član 20 i 21, utvrđuje da postupci sa poklonjenim polnim ćelijama se obavljaju po zahtjevima lica u postupku IVF-a i da se rimjenjuju u zdravstvenim ustanovama koje ispunjavaju uslove u skaladu sa aktom Ministarstva zdravlja. Član 24, određuje da dijete pod uslovom da je navršilo 15 godina života, zakonski zastupnik djeteta, može zahtijevati od zdravstvene ustanove za primjenu postupka IVF, da se upozna sa zdravstveno važnim podacima o donatoru ili donatorki polne ćelije kojom je dijete začeto.

Za svaki postupak IVF-a potrebne su pisane saglasnosti koje podrazumijevaju slobodno izraženu volju lica. Donator, odnosno donatorka polnih ćelija mogu obavljati donaciju samo na osnovu pisane saglasnosti i nema pravo ni obaveze prema djetetu koje je začeto u postupku IVF. Član 38, utvrđuje da se izvan tijela žene mogu oploditi sve jajne ćelije dobijene u jednom postupku. U tijelo žene unosi se onoliki broj embriona koji, u skladu sa naučnim dostignućima i praksom, ima izgleda za uspješan postupak IVF-a, uz nastojanje da se višeplodne trudnoće smanje. Neupotrijebljeni rani embrion, uz pisanu saglasnost lica ovog zakona mogu se čuvati i kasnije upotrijebiti, ako postupak IVF ne uspije, unosom u tijelo iste žene ili pustiti da umru.

Čuvanje, krioprezervacija polnih ćelija, neoplođenih jajnih ćelija ranih embriona uz saglasnost o vremenu čuvanja može biti duže od 5 godina na osnovu jedne saglasnosti. Nakon isteka roka od 5 godina, pozivaju se lica neolođenih jajnih ćelija, embriona, radi davanja saglasnosti o eventualnom produžetku roka čuvanja.

U Crnoj Gori nije dozvoljen uvoz zamrznutih polnih ćelija i embriona, već se na dobrovoljnoj osnovi, sa potpisanim saglasnostima mogu koristiti embrioni u postupku IVF, samo i isključivo iz Crne Gore.