03 Dec Zašto ljudi imaju više djece na sjeveru Evrope nego na jugu?
U Evropi svaka žena rodi u prosjeku 1,6 djece. Međutim, ovaj prosjek krije značajne varijacije od jedne zemlje do druge. Žene u Španiji, koje imaju 1,26 djece, spadaju među najneplodnije u Evropi, dok su žene u Francuskoj, sa 1,84 djece, na gornjem kraju spektra. Ali kako se plodnost razlikuje u Evropi i šta objašnjava ove razlike od jedne zemlje do druge?
Plodnost je generalno visoka u sjevernoj Evropi i niska na jugu. Ova podjela sjever-jug bila je vidljiva već pre 30 godina, što sugeriše da su u igri duboko ukorenjeni mehanizmi, a ne ciklični ekonomski faktori.
Jedan od prvih mehanizama je porodična politika, koju imaju sve evropske zemlje. Ove smjernice imaju za cilj da pomognu porodicama sa djecom i omoguće roditeljima (posebno majkama) da rade, bilo da se radi o naknadama, roditeljskom odsustvu nakon porođaja i uslugama njege male djece.
Ulaganja u usluge i finansiranje variraju od zemlje do zemlje, međutim, predstavljaju oko 1,5% ukupnog BDP-a u 2015. u zemljama južne Evrope i više nego dvostruko više u zemljama sjevera, oko 3,5%.
Troškovi vezani za roditeljsko odsustvo su mnogo veći u zemljama sjevera – ne toliko zbog dužine roditeljskog odsustva, koje u južnim zemljama može biti dugo, koliko zbog visine plate koja je znatno manja na jugu nego na sjeveru. Ponuda brige o djeci je takođe mnogo razvijenija na sjeveru, a ud8o male djece o kojoj brinu službene službe za brigu o djeci, odnosno osim porodice ili rođaka, je mnogo veći.
Da li bi nordijske zemlje bile natalističke?
Da li značajna podrška koju sjeverne zemlje pružaju porodicama znači da su one sklone rađanju? Porodična politika u njihovom slučaju nema za cilj da poveća broj rođenih, već da omogući roditeljima da uravnoteže posao i porodicu.
Ove zemlje posebno nastoje da promovišu rad žena. Stope učešća žena u radnoj snazi tamo su možda najveće u Evropi, ako ne i na svijetu, ali su i dalje niže od muškaraca. A državna politika ima za cilj smanjenje ovih jazova i na kraju postizanje rodne ravnopravnosti na tržištu rada.
Prije nekoliko decenija je bila široko rasprostranjena ideja da žene moraju da ostanu kod kuće da bi došlo do više porođaja. Zapravo, u zemljama u kojima žene najviše rade imaju najviše dnece. Stope zaposlenosti žena su najveće u Sjevernoj Evropi, a najniže u Južnoj Evropi, a upravo na sjeveru žene imaju najviše djece, a ne obrnuto.
Nejednakosti između muškaraca i žena: manje izražene na sjeveru nego na jugu
Uopšteno govoreći, ono što se čini važnim je status žena u odnosu na muškarce. Nepovoljnije je na jugu: nejednakosti između muškaraca i žena su izraženije i na poslu i u privatnoj sferi. Na primjer, podjela zadataka među parovima je niža.
Bez cjelodnevne brige o djeci, često je izazov za oba roditelja da zadrže posao, a jedan od roditelja će možda morati da prestane da radi. Muškarci ne planiraju da brinu o svojoj novorođenoj bebi duže od nekoliko dana, a žene ne žele mamin život kod kuće kao njihove majke ili bake; štaviše, parovi moraju da održavaju dva prihoda da bi održali svoj životni standard.
To važi i za Evropu i za mnoge druge zemlje. Parovi zbog toga odlažu dolazak djeteta ako ne mogu da pomire posao i porodicu. Odlaganjem porođaja, neki parovi na kraju odustaju od toga.
Porodične politike u zemljama sjeverne Evrope nemaju za cilj da podrže plodnost, kao što je gore pomenuto. Umjesto toga, njihova relativno visoka plodnost je jedna od indirektnih posledica, koje u početku nije neophodno, politike usmjerene na promovisanje jednakosti između žena i muškaraca.
Finansijska kriza 2007–2008. i pad fertiliteta koji je uslijedio
Plodnost je ostala relativno visoka u zemljama sjeverne Evrope tokom protekle tri decenije, ali je stopa fertiliteta fluktuirala. Bila je u porastu početkom 2000-ih, zatim se trend preokrenuo i indikator je naglo opao nakon 2008. godine. Ovaj preokret je povezan sa finansijskom krizom 2007–2008.
Ekonomska recesija i porast nezaposlenosti kao rezultat krize zaista su učinili budućnost neizvjesnijom. Neki parovi su odlagali svoje planove da imaju djecu u nadi da će doći bolji dani.
Smanjenje ukupne stope fertiliteta TFR u poslednjih nekoliko godina varira u zavisnosti od zemlje. U Sjedinjenim Državama, između početka krize 2007. i 2018. godine, TFR je pao za 23%, sa 2,12 djece po ženi na samo 1,73. U Ujedinjenom Kraljevstvu je pao sa 1,96 u 2008. na 1,68 u 2018, što je pad od 17%. Iako Francuska nije izuzetak, smanjenje je bilo manje – manje od 8% između 2008. i 2018. godine – i počelo je kasnije kako su efekti ekonomske recesije pogađali zemlju sporije. Šok krize i efekti nezaposlenosti vjerovatno su bili prigušeni velikodušnom socijalnom i porodičnom politikom u Francuskoj.
Zdravstvena kriza izazvana Covid-19 biće prilika da se još jednom potvrdi amortizujuća uloga porodične politike. Pandemija i rezultirajuća ekonomska kriza mogu zaista dovesti do pada nataliteta i TFR-a. Ako jeste, da li će pad biti ujednačen u Evropi, ili izraženiji u zemljama sa već najnižim natalitetom? Odgovor će doći za nekoliko mjeseci, kada se rode djeca začeta tokom krize.
Izvor internet
